Barnaamajkii Siyaasadeed ee SNM: Balli-Gubadle 1990kii
Jiritaanka Dawlad Qaran oo Soomaaliyeed wuxu taariikh ahaan ka bilaabmay sannadka la magac-baxay sannadka Afrika ee 1960kii,
Shirweynihii 6aad: 31/3/1990kii – 28/4/1990kii
Afeef:
Barnaamajkii ayaan sidii uu u qornaa ee Shirweynihii 6aad ee SNM ku oggolaaday ayaan idiin ku soo gudbinayaaye, yaan loo qaadan wax aan anigu qoray.
Hordhac:
Jiritaanka Dawlad Qaran oo Soomaaliyeed wuxu taariikh ahaan ka bilaabmay sannadka la magac-baxay sannadka Afrika ee 1960kii, markii dalka dadka Soomaaliyeed ee Woqooyiga oo Gumeysiga Ingiriiska ku hoos jiray iyo kan Koonfureed oo Qarammada Midoobay (UN) ammaano ahaan ugu dhiibeen Talyaaniga, ay ku guulaysteen xaqiijijnta Midnimo Qaran, madax-bannaani siyaasadeed iyo aasaasidda Jamhuuriyadda Soomaaliyeed.
Guushaasi waxay ku timid halgan gobannimo-doon ah oo kulul oo waqti dheer soo qaatay, marxalado kala duwanna ka soo gudbay. Waxa wejiyadaas kala duwan ee halgankaasi soo maray ka mid ahaa gadoodyo iyo kicitaanno ay ku kaceen Beelaha Soomaaliyeed, baaqyo fikri iyo siyaasi ah iyo bannaan-baxyo lagu haaraamayo lagagana digiigixanayo dala’siga dhiig-miiradka ah iyo fool-xumooyinka kale ee Gumeysiga.
Waxa la sheegi karaa in marxaladihii hore aanay kacdoonnadaa iyo gadoodyadaasi isku xidhnayn ama isla jaan-qaadayn. Laakiin se min badhtanihii 40-tannadii dhaqdhaqaaqa halganka dadweyne ee gumeysi-diidka ahi (Woqooyi ha ahaato ama Koonfurtee) wuxu si tartiib ah u sii yeelanayay qaab nidaamsan oo leh weji siyaasadeed oo guud ahaan cad.
Xarakaddan ballaadhan ee iyada ah ayuu halganka xornimo-doonka Soomaaliyeed la hano-qaaday, halgankaas oo u gudbay marxalad cusub oo muraadkeedu yahay halgan dadweyne oo leh hoggaan urursan iyo ula-jeeddooyin muuqda taasi oo ay astaan u ahaayeen asxaabtii siyaasadeed sida SNL, NUF iyo USP (Woqooyigii dalka) iyo SYL oo Koonfurta ahayd.
Heerkan guud ahaan tayada leh ee uu gaadhay halganka gumeysi-diidka ahi ayaa lagu keenay madax-bannaanidii Gobollada Woqooyi 26kii Juun, 1960kii, markaas oo ay dhalatay Dawlad Qaran oo Jamhuuriyad Soomaaliyeed.
Muddadii sagaalka sannadood agayd (1960kii – 1969kii) ee ay xukuumadaha rayidka ahi dalka ka jireen, waxa jiray Dastuur ay qoraalkiisa ku xusan yihiin xorriyadaha siyaasiga ah iyo xuquuqda dimuqraadiga ah ee ay tahay in ay dadku yeeshaan; taasi se ma ay noqon mid si la taaban karo u xaqiiqowda. Waxa dhacday in hoggaankii xisbiyadii madax-bannaanida dalka u soo halgamay (marka daacadnimadoodii laga tago) aanay mustaqbalka dadka iyo dalka ugu fekerayn si aragti-dheeri siyaasadeed leh.
Guud ahaan astaanta madax-bannaanida oo idil waxa laga soo qaaday in xukunka Gumeysiga la tuuro, woqooyi iyo koonfur la is-raaciyo, bandiirad Qaran ahaaneedna la saaro, Jamhuuriyadda Soomaaliyeedna lagu dhawaaqo; laakiin ma ay dhicin in la sameeyo barnaamaj isu-dheelli-tiran oo la socda waayaha Dawladda cusub, looguna talo-galay in lagu tir-tiro dhaxalkii qadhaadhaa iyo raadadkii gumeysiga, horena loogu dhigayo nolosha siyaasadeed iyo tan dhaqan-dhaqaale ee bulshada.
Bil-caksi, sida dalalka Afrika badankooda ka dhacday ayuu gumeysigii mar labaad siyaasaddeeda dhaqan-dhaqaale si dadban u soo galay (Neo-colonialism). Waa dhab in marka dhinac laga eego aan ku-xad-gudubka xuquuqda dimuqraadiga ah loo qiyaasi karin sida xaalku hadda yahay, in ilaa xad la haystay xorriyadda hadalka, tan saxaafadda, tan samaysadka xisbiyada, u-loollanka doorashooyinka iyo kuwa la midka ah ee hadda aan jirin.
Laakiin isla markaa waxa taa barbar socotay in tartiib-tartiib ay u soo xaalufayeen xorriyadihii iyo xuquuqdii aasaasiga ahaa ee Dastuurku kafaal-qaadayay.
Waayo-aragnimada taariikheed waxay muujinaysaa in is-beddel lama-huraan yahay markay arrintu sidaa hirig u noqoto. Sidaa awgeed ayaanay la yaab u lahayn in dabo-yaaqadii 1969kii ay duruuftu u bislaysay in is-beddel siyaasadeed dhaco. Haddii dib taariikhda loo raaco, iyaduna la yaab ma noqonayso in cidda keliya ee ka faa’iidaysan kartaa duruuftaa qallafsanayd ee dalka ka taagnayd ahayd Ciidammada qalabka sida. Sidaas darteed ayay Ciidammada Qalabka sidaa kula wareegeen awooddii talada dalka, taana waxa ugu wacnaa, marka laga tago sababaha u gaarka ahaa Siyaad Barre oo laga yaabo in af-genbigii 21kii Oktoobar 1969kii soo deddejisay in millaterigu ahaa qaybta bulsho ee keli ah ee mideysan isla markaana aan dadweynuhu wax beyr ah ka qabin.
Is-beddelkii waa dhacay, laakiin wuxu noqday mid aan sinaba loogu rayn marka dhinac kasta laga eego, natiijadiisuna noqotay baaba’ dhinac kastoo nolosha bulshada ah oo aan marnaba soo marin taariikhda cususb ee dalkeenna, lagana yaabo inay dib u soo marto.
Af-genbigii 21kii oktoobar 1969kii ee Siyaad Barre iyo kooxdiisa saraakiisha ahi xukunka dalka ku qabsadeen wuxu si buuxda u demiyay laanbaddii dimuqraadiyadda-siyaasadeed ahayd ee sii iftiimaysay. Hoggaamiyaha Af-genbigu wuxu dalka ku dejiyay qorshe uu ugu talo-galay in aanu xukunku marnaba gacantiisa ka bixin, waxaanu si xun ugu dhaqaaqay in uu awoodda dawladda oo dhan ka ilaaliyo shacbiga. Si qorshihiisaasi ugu fulo wuxu aaladdii dawladda gebi ahaanba u adeegsaday cadaadinta iyo xasuuqa dadweynaha Soomaaliyeed, dalkiina wuxu u rogay goob xabsi iyo xasuuq keliya lagu mutaysto. Wuxu xad-dhaafiyay: Musuqii, Eexdii, Qabiilaysigii iyo caddaalad-darradii ijtimaaciga ahayd, waxaanu u horseeday: Dhaqaale-burbur, kala-daadasho qoyskii ku dhacda iyo halis weyn oo soo food-saartay nolosha bulshada Soomaaliyeed, dhaqankii diineed iyo anshaxii aadmi ahaaneed. Dhibaatooyinka foosha xun ee Talsika Faashiga ah ee Siyaad Barre geystay waxay xad walba dhaafeen ka dib dagaalkii waallida ahaa ee uu 1977kii ku soo qaaday Dawladda kacaanka Itoobiya, dhacdadaas oo sharka taliskaasi ku fidisay Geeska Afrika xiisad weynna ka aloostay Gobolka oo idil.
Denbiyadaa laxaadka leh ee Talisku u geystay dadka Soomaaliyeed ayaa dhaliyay Dhaqdhaqaaqa Waddaniga ah ee Soomaaliyeed ee SNM iyo halganka hubeysan ee uu ku jiro, halgankaas oo soo maray marxalado dhowr ah:
1. Marxaladdii guuxa, cabashada iyo ka-damqashada xukunkii Faashiga ahaa oo ahayd: 1969kii – 1981kii;
2. Marxaladdii abaabulka dadweynaha iyo aasaasiddii Ururka oo ahayd 1980kii – 1981kii;
3. Marxaladdii la gudo-galay halganka hubeysan, lana sii xoojiyay abaabulka iyo kicinta dadweynaha;
4. Marxaladdii aad loo hirgeliyay qaabka dagaal ee dhuumaaleysiga (Guerilla warfare), kacdoonnaduna ay karaar qaateen sida Dhagax-tuurkii iyo Muddaaharaadyadii;
Dhagax-tuurkii iyo Muddaaharaadyadii:
Hawl-galladaa hubeysnaa waxa ka mid ahaa: Jebintii Jeelka Mandheera, Hawl-galkii Badbaadinta ee Bad-jeex, Gelitaankii dagaalladii Buuraha, Naafayntii Ciidammada cadowga ee Jiidaha Gobollada Woqooyi, Gobollada Dhexe iyo kuwa koonfureed, Ugaadhsigii Madaxda maamulka Taliska oo socday 1981kii – 1987kii.
Waxa se` la odhan karaa in miisaankii xoogga, marka la eego saaxadda Soomaaliyeed, is-beddel tayo lihi ka dhacay tan iyo bilowgii 1988kii. Weerarkii cuslaa ee Ciidammada Xoreynta ee SNM, sida geesinnimada ah ugu qaadeen meelo tiro leh oo siiba woqooyiga Soomaaliya ka mid ah, ayna ku jiraan magaalooyinka waaweyn iyo jidadka halbwlayaasha ah ee uu ka mid yahay ka woqooyi iyo koonfur isku xidha, ayaa ahaa dhacdo taariikhi ah oo dhinac ahaan aad u wiiqay laxaadkii ciidan ahaaneed ee cadowga iyo haybaddiisii magac ahaaneedba; dhinaca kalena soo kicisay kefedihii halganka hubeysan ee SNM.
Qiyaastii muddo laba sano ku dhow ayaa ka soo wareegtay xilligaa isaga ah. In kastoo bilowgii meelo tiro badan oo dunida ah oo Taliskuna ku jiraa u qaataeen tallaabo lab-la-kac ah oo maalmo soconaysa, waxa caddaatay in saadaashaasi beenowday. Maanta marka la eego Gobollada Woqooyi waxa ka taliya badankooda DH.W.S, taas oo keli ah ma aha e’ waxay tallaabadaasi keentay in Soomaaliya oo idil ay gaadho dhinbiishii halganka hubeysani oo xataa magaalo-madaxdii dalku qiiro-qiiro ku jirto.
In kasta oo goobihii ugu danbeeyay ee dagaalka u dhexeeya Taliska iyo dadka, weli lagu kala bixin, haddana waxa si isku kalsooni leh loo sheegi karaa in sannadka cusub ee 1991ku noqon karo, haddii Eebbe yidhaahdo, sannadkii guusha dadweynaha Soomaaliyeed.
Isaga oo maanta ah hormoodka xoogagga Taliska kasoo hor-jeeda ayuu Dhaqdhaqaaqa Waddaniga ah ee Soomaaliyeed (SNM) ku kalsoon yahay taageerada buuxda ee ummadda iyo tan hiilka iyo hoodaba ah ee ay shucuubta dunida ee xorriyadda, dimuqraadiyadda iyo nabadda jeceli ku siinayaan halganka dib loogu hananayo xuquuqda aasaasiga ah ee dadwenaha Soomaaliyeed. Soo-celinta xuquuqda iyo xorriyadda dimuqraadiga ah ee ummadda iyo xukun dawladeed oo ku dhisan rabista iyo talada dadweynaha, oo aasaaskeedu yahay: Sinnaan, Caddaalad iyo horukac ijtimaaci ah ayaa tiir-dhexaad u ah istaraatejiyada iyo barnaamajka Ururka.
Barnaamajka Ururku, wuxu isaga oo ka tarjumaya baahida marxaladda iyo himilooyinka dadka ee dhinac kasta oo nolosha ah, uu tilmaan guud ka bixinayaa:
a. Hawlaha marxaladdan halganka hubeysani socdo, iyo,
b. Ujeeddooyinka guud iyo hawlaha marxaladda kala-guurka oo ay aasaas u noqonayaan hawlaha marxaladda taa xiga;
Qaybta Koowaad:
Ujeeddooyinka iyo mabaadiida halbowlayaasha ah uu DH.W.S u-shaqayntooda iyo xaqiijintooda u halgamayaa waxay ka kooban yihiin laba waaxood oo isku taxan kalena ah:
a. Mid muddo dhow ah (Short term objectives),
b. Mid muddo fog leh (Long term objectives),
Kala qaybinta marxaladaysani waxay tahay mid ku qotonta dabeecadda ambo-qaadka ah ee halganka hubeysan iyo kan siyaasiga ah; ujeeddooyinka iyaga ahina waxa weeye kuwo taagnaan doona tan iyo inta talsikaa isaga ah Soomaaliya laga xoreynayo.
Mabaadiida iyo ujeeddooyinka muddada dheer lihi waxay badankoodu yihiin kuwo u-shaqayntooda iyo xaqiijintooda loo hawl-gelaayo marka Taliskan isaga ah la rido, Soomaaliyana si buuxda looga xoreeyo, ayna bilaabanto marxaladda kala-guurku.
Marxaladdan iyada ah oo ah tan ay dalka maamulkiisa sii wadayso xukuumad ku-meel-gadah ahi oo aan weli u gudbin xukun Dastuuriyi. Ujeeddooyinkan iyaga ah marka sifaalahooda la fiiriyo, kuma koobnaanayaan oo keliya marxaladda kala-guurka, waxay se aasaas laga duulo u noqonayaan marxaladaha xiga iyada oo ay hawl-marxaladeed kastaaba la imanayso waayo-aragnimadeeda hodanka ah iyo halabuurkeedaba.
Ujeeddooyinka Muddada Dhow ee SNM:
a. Ridista buuxda ee halgan dadweyne oo hubeysan lagu ridayo Talsika Faashiga ah ee Siyaad Barre iyo dhaxal-sugayaashiisa dhagareysan, lagana xoreeyo Jamhuuriyadda Soomaaliya oo idil,
b. Dhisidda xukun dimuqraadi ah oo ku-meel-gaadh ah ayna ka qayb gelayaan xoogagga mucaaradka Soomaaliyeed, kuwa si toos ah uga qayb galay halganka hubeysan iyo kan siyaasiga ahba, kana qayb galay xoreynta dalka iyo dadka. Si ujeeddooyinkaas loo gaadho wuxu DH.W.S inta lagu jiro marxaladda halganka hubeysan ku shaqaynayaa:
t. Dhisidda xukun dimuqraadi ah oo ku-meel-gaadh ah ayna ka qayb-gelayaan xoogagga mucaaradka Soomaaliyeed, kuwa si toos ah uga qayb-galay halganka hubeysan iyo kan siyaasiga ahba, kana qayb-galay xoreynta dalka iyo dadka. Si ujeeddooyinkaa loo gaadho wuxu DH.W.S inta lagu jiro marxaladda halganka hubeysan ku shaqaynayaa:
1. In uu sii xoojiyo oo sii adkeeyo tayada halganka siyaasiga ah iyo kan hubeysan ee uu kula jiro Taliska, laguna saleeyo danaha dhabta ah ee shacbiga,
2. In garaadka siyaasiga ah ee xubnaha SNM, kan taageerayaasha iyo kan dadweynahaba kor loo dhigo, laguna saleeyo danaha shacbiga,
3. Marxaladda kala-guurka waa in lagu abaal-mariyaa ruug-caddaadiga halganka hubeysan (Inta mutaysata), gaadhsiin heer sarkaal-xigeen iyo sarkaalnimo iyo dallacsiin sarkaal-xigeennadii iyo saraakiishii hore,
4. In barnaamajka iyo maamulka halganka hubeysan iyo kan siyaasiga ahiba si cad uga muuqdaan ujeeddooyinka guud ee SNM sida: sii-xoojinta dhaqanka iyo Diinta Islaamka, hirgelinta iyo ku-camal-falka talo-wadaagnimada, sugidda xuquuqda dimuqraadiga ah ee xubnaha SNM iyo dadweynaha taageeraba,
5. In la sii adkeeyo hanshada xukunka goobaha la xoreeyay, la sii ballaadhiyo tayada maamulka ku-meel-gaadhka ah ee goobaha la xoreeyay lana sii ballaadhiyo salka ka-qayb-qaadashada buuxda ee dadka degaammadaa iyaga ah, tallaabadaas oo isla markaas si toos ah ugu adeegaysa hoos-u-daaddejinta hoggaaminta siyaasadeed ee Ururka iyo shacbiyaynta halganka,
6. In lagu baahiyo adeegga bulshada goobaha la xoreeyay,
7. In la sii daayo maxaabiista siyaasadda u xidhan ee Taliska Faashiga ahi baaddilka ku xidhay,
8. In Ururku ku dedaalo u-hawl-galka nabadeynta beelaha iyo mideynta mucaaridka halganka hubeysan,
9. In Ururka SNM si joogto ah ugu hawl-galo sidii adduunweynaha loogu bislayn lahaa fahamka xaaladda murugsan ee waddanka ka taagan,
10. Fulinta adeegyada bulshada iyo dibudhiska hantida iyo nolosha bulshada,
11. In marxaladda kala-guurka ahmiyad gaar ah la siiyo xannaanada xoolaha iyo suuq-geyntooda, barnaamaj qeexanna loo dejiyo arrintaas,
12. In dib loo dejiyo dadkii ka soo baro-kacay degaannadoodii,
13. Xukunka ku-meel-gaadhka ahi wuxu noqonayaa muddo aan laba sannadood ka badnayn marka taliska la rido,
14. In lagu dedaalo wax-soo-saarka Beeraha iyo kobcinta dhaqaalaha guud,
Qaybta labaad:
Ujeeddooyinka Muddada fog leh:
Marxaladda Muddada fog lihi waxay ka bilaabmaysaa marka Taliska Muqdisho ka jira la rido, xasilloonina dalka lagu soo dabbaalo.
Waajibaadka muddada fog leh:
1. In marxaladda kala-guurka oo la bilaabanta ridista taliska digtaatooriga ah, la dhiso xukun dimuqraadi ah oo ku-meel-gaadh ah, kana kooban xoogagga xoreynta Soomaaliyeed ee sida dhabta ah u metela Shacbiga Soomaaliyeed, talo-wadaag ahaanna ugu hoggaamiya tubta sinnaanta iyo horumarka ijtimaaciga ah,
2. In ay xukuumadda ku-meel-gaadhka ahi sugto midnimo qaran ahaaneed iyo amniga dalka, xaqiijisana madax-bannaanida dhabta ah ee qaranka,
3. In la sii daayo gebi ahaanba dadka siyaasadda u xidhan lana tir-tiro wax allaale wixii xukun siyaasadeed ah ee lagu qaaday muwaadiniinta dalka dibadda kaga maqan, wixii muwaaddin xukun baaddil ah lagu dilayna loo aqoonsado geesiyaal u shahiiday qaddiyadda ummadda, wixii hanti ah ee qoysaskaa lagala wareegayna dawladdu dib ugu celiso,
4. In maxkamad caddaaladeed la soo taago Madaxdii sare ee Taliskaa oo ay u horreeyaan Maxamed Siyaad Barre iyo kaaliyayaashiisa iyo hawl-wadeennadiisa, laguna oogo denbiyada ah: khiyaamo-qaran oo heer sare ah, dil iyo xasuuq dadweyne, khaarajin iyo jidh-dil maxaabiis siyaasadeed, burburin magaalooyin, berkado iyo ilihii nolosha, xatooyo xoolo ummadeed, isku dil beelo iyo duminta diinta islaamka, cunsuriyad cad oo ay si gaar ah oo ka tallowsan sohdimaha Jamhuuriyadda Soomaaliyeed oo nabadda iyo xasilloonida Gobolka halis geliyay horukacii ijtimaaciga ahaana naafeeyay, laguna baabi’iyay hanti iyo dadba,
5. In aasaas fayo-qaba loo dhigo dibuhabaynta guud ahaanba maamulka dawladda sida garsoorka iyo fulinta caddaaladda iyo ciidammada qalabka sida iyadoo si xeel dheer loo fannidayo kuwa hawlaha xasaasiga ah lagu aamminayo, raad-raacna laga samaynayo facaa’ilkoodii muddadii madoobayd ee ay xukunka hayeen,
6. In majarahoodii lagu soo celiyo xuquuqdii aadamiga iyo xorriyadihii dimuqraadiga ahaa ee uu Talisku cagta hoosteeda geliyay, xorriyadahaa iyo xuquuqdaa oo saamaynaya dhinac kasta oo nolosha bulshada ah,
7. In Qaranka loo soo celiyo deynka sida sharciga ama sharci-darrada ah looga qaatay Baananka welina maqan,
8. In Guddi heer Qaran ah loo saaro baadhista hantida Qaranka laga lunsaday, Maxkamad go’aan ka gaadhana la hor geeyo,
9. In Gobollada dib la isugu habeeyo lana xoojiyo awooddooda madax-bannaaneed,
10. In goobaha laga soo dooranayo Xildhibaannada heer Qaran dib loo habeeyo (Electoral Constituency),
11. In iyada oo lala kaashanayo Dawladaha dunida iyo hay’adaha caalamiga ah dib loo dhiso magaalooyinka iyo halbowlayaashii kale ee nolosha ee uu Taliska Siyaad Barre tirtiray, xooggana la saaro Gobollada ay masiibadaasi ugu daran tahay,
12. In xoogga la saaro sidii dalka dib ay ugu soo laaban lahaayeen aqoonyahannadii iyo farsamo-yaqaannadii dalka dibadda uga baxay caddaalad-darro awgeed,
13. In Madaxda Dawladda (Madaxweynaha, Wasiirrada, Wasiir-ku-xigeennada iwm), Mudanayaasha barlamaanka, Madaxda Sare ee Ciidanka iyo Maamulka iyo weliba shaqaalaha Dawladda ee haya jagooyinka xasaasiga ahi, aanay si toos ah u maamulin danahooda ganacsi, weji kasta ha lahaatee,
14. In Madaxda iyo Hawl-wadeennada kor ku xusani ay xisaabtooda iyo hantidooda kaleba soo bandhigaan marka ay qabanayaan xilka Qaranka si ay xisaabahaa iyo hantidaasi u diiwaan-gashanaadaan,
15. In awoodda dawladda loo raarrido qaybaha dalka sida Gobollada iyo Degmooyinka, taladana ay ka qayb qaataan qaybaha kala duwan ee dadku sida Ururrada Bulshadu,
16. In la diyaariyo Dastuur Qaran oo dimuqraadi ah oo ka tarjumaya astaamaha gaarka ah sida: Diinta, Dhaqanka iwm,
17. In Dastuurkaa isaga ah afti-dadweyne loo qaado,
18. In bulshada Soomaaliyeed dhaqankii iyo anshaxii wanaagsanaa ee ay hiddaha u lahayd lagu soo dabbaalo,
19. In Dawladda cusubi xil iska saarto abuuritaanka shaqo, lana dagaallanto shaqo-la’aanta, laguna baraarujiyo dadweynaha yuhuunta shaqo-jacaylka iyo isku-fillaanshaha qof ahaaneed,
20. In la dejiyo qaanuun ku saabsan dhisidda xorta ah ee Xisbiyo siyaasadeed oo Qaran, Ururro Bulsho iyo kuwo xirfadeed,
Dhinaca Dhaqaalaha:
Marka la eego duruufta waddanka DH.W.S wuxu aamminsan yahay ku-dhaqanka dhaqaale isku dhafan (Mixed Economy), waxaana hoggaaminaya suuqa xorta ah (Free Market Economy):
1. In laga shaqeeyo in maal-gelinta gudaha iyo ta dibaddaba loo jiheeyo kobcinta ilaha wax-soo-saarka oo loo raaco tub lagu casriyaynayo Wershedaha iyo Ganacsiga, laguna shaqeeyo sidii firfircoonaanta dhaqaalaha magaalada iyo miyugu u wada socon lahaayeen,
2. In uu jaro Baanka dhexe oo habeeyaa, maamulaana siyaasadaha lacagta,
3. Maamulka Dhaqaale ee dawladdu wuxu hirgelinayaa hawlaha aasaasiga ah ee daryeelka Bulshada,
4. In Dawladda cusubi siiso mudnaanta koowaad wershadeynta dalka,
Horumarinta Miyiga:
Marka Soomaaliya la eego, xoolaha nool ayaa ah laf-dhabarta dhaqaalaha dalka, waxaana weeye ilaha dhaqaalaha tan ugu ahmiyadda weyn ee ilaa 80% soo hoysa lacagta adag. Taa macnaheedu waxa weeye in xannaanaynta iyo ka faa’iidaysiga xoolaha nool ay ahmiyad gaar ah u leeyihiin kordhinta dhaqaalaha, iyada oo sidaa ay tahay, ayay tahay:
1. In la qorsheeyo sidii biyo ku filan loogu heli lahaa miyiga lana maal-geliyo xannaanada xoolaha nool iyo dheefta kale ee ka soo baxda. In la dhiso wershado fudud oo ku shaqeeya xoolaha nool iyo dheeftooda,
2. In la dejiyo reer-guuraaga si loo kobciyo dhaqaalahooda, adeegyada bulshadana loo gaadhsiiyo,
3. In la isku dhafo wax-soo-saarka Beeraha iyo dhiqitaanka xoolaha nool,
Horumarinta Beeraha:
Guud ahaan wuxu dalku leeyahay dhul-beereed ballaadhan oo badanaaba dihin, haseyeeshee ka-faa’iidaysiga dhulkaasi wuxu u baahan yahay maal-gelin dhinaca soo-saarista biyaha waraabka, sidaaba ha ahaatee, waxay tahay in la qaado tallaabooyinkan:
1. Kordhinta soo-saarista cuntada aasaasiga ah ee dadku qabatimay si loo yareeyo cuntada la soo dejiyo,
2. U-fidinta kaalmo dhaqaale, mid amaaheed oo fudud iyo mid farsamo oo Beeraleyda iyo Hay’adaha Beeraha ku lug leh,
3. Dhiirri-gelinta iyo samaynta wershado fudud oo ku shaqeeya dheefta Beeraha,
4. In Xijiga (Beeyada, Xabkaha iwm) diraasad gaar ahaaneed lagu sameeyo si hore loogu mariyo,
5. U-soo-celinta Beeraleyda yar yar siiba kuwa beeraha labada webi dhulka uu Talisku ka baro-kiciyay ee uu uga boobay maal-qabeenka iyo madaxda dawladeed ama iyadoo loo cago-jugleynayo laga dhaafsaday qiimo-lacageed oo yar,
6. In la sameeyo habka lahaanshaha-dhuleed oo ku salaysan wax-soo-saar
Kalluumaysiga:
Dalku waxay leedahay Xeebta ugu dheer Afrika. Haddaba Ururka DH.W.S wuxu siinayaa ahmiyadda ay mudan tahay ka-faa’iidaysiga kheyraadka Badda, sidaa awgeed waxa loo baahan yahay:
1. In maal-gelin fiican lagu sameeyo ishan dhaqaale ee muhiimka ah,
2. In hore loo dhigo wershedaha kalluunka: qasacadaynta iyo kan qallalanba,
3. In ilaalin xoog leh lagu sameeyo Xeebaha Dawliga ah, Maraakiibta Kalluunka ee shisheeyaha, kuwaasi oo si aan xad lahayn oo sharci-darro ah uga kalluumaysta badaheenna,
Macdanta:
Maanta kama hadli karno wax-soo-saarka macdaneed ee dalka ka jira, haseyeeshee DH.W.S iyo xukun kasta oo uu ka qayb qaataa waxay u horseedi doonaan Barnaamaj ballaadhan oo si dhab ah loogu sahamiyo saliidda iyo macdanaha kale iyada oo lala kashanayo hay’adaha iyo shirkadaha caalamiga ah ee khibradda u leh. Macdan kasta oo ganacsi gelki karta oo la soo saaraa waxa loo aqoonsanayaa hanti qaran iyo horumar ijtimaaciya loomana oggolaan doono in cid aan rukhsad u haysani ku lug yeelato.
Ilaalinta Degaanka:
1. In la dejiyo shuruuc adag oo ku saabsan joojinta dabar-goynta Ugaadha, tarankoodana la kordhiyo,
2. In la ilaaliyo dhirta, lana qaado mashruuc Qaran oo hore loogu dhigayo kaymaynta (Afforestation) lalana kaashanayo Hay’adaha caalamiga ah ee ilaalinta Degaanka,
3. In la dhowro daaqa lana joojiyo nabaad-guurka,
4. In la tir-tiro seerayaashii iyo xidhmooyinkii sida sharci-darrada ah loo siiyay dad gaar ah,
5. In Degaanka bad iyo berriba laga ilaaliyo wasakhda iyo wasakhaynta, laga feejignaado qashinka maraakiibta shisheeye (Nuclear Waste),
Arrimaha bulshada:
Tacliinta:
Muddadii uu taliska Siyaad Barre jiray waxbarashada iyo barbaarintu si aad ah ayay hoos ugu dhacday tayadeedu, sidaas awgeed SNM iyo xukuumadda wadaagga ah ee dhalataa waxay ku shaqeyn doonaan:
1. Kor-u-qaadista tayada waxbarashada iyo dejinta manhaj u qalma nooca tacliinta aan rabno,
2. Waa in la dhiirri-geliyaa baraha maaddi ahaan iyo macnawi ahaanba,
3. Waa in la xoojiyaa barashada Diinta Islaamka iyo xoog-saaridda dhaqanka islaamiga ah, sida nidaaminta dugsiyada Quraanka,
4. Ballaadhinta Dugsiyada, Machadyada farsamada iyo Jaamicaddaba,
5. Waa in af-soomaaliga loo siticmaalo waxbarashada aasaasiga ah iyo tan dugsiyada sare ee caamka ah, lana bar-bar wado afafka kale,
6. Waa in mudnaan gaar ah la siiyaa waxbarashada dadka waaweyn iyo la-dagaallanka qoris-akhris-la’aanta (Illetracy),
7. Ururka Dh.W.S wuxu aqoonsan yahay in ay jiri karaan dugsiyo gaar ahaaneed (Private Schools),
8. Waa in la sameeyaa Ha’ad Qaran oo ka mas’uul noqota horumarinta afka hooyo iyo casriyeyntiisa cilmi ahaaneed iyo weliba dhiirri-gelinta iyo horudhigga fanka, suugaanta Soomaaliyeed iyo samaynta Machad Sare oo arrintaa qaabbilsan,
Caafimaadka:
Sida tacliinta oo kale ayaa daryeelka caafimaadku u baaba’san yahay. Sidaa darteed waxa loo baahan yahay in xoog la saaro kor-u-qaadistiisa. Ururka DH.W.S wuxu aamminsan yahay kor-u-qaadista iyo baahinta daryeelka caafimaadka iyo xoog-saaridda tababarka hawl-wadeennada caafimaadka,
Garsoorka iyo Caddaaladda:
1. Waa in Garsoorku ka madax-bannaanaadaa faro-gelinta dawladda,
2. Waa in la tirtiraa dhammaanba shuruucda jujuubka iyo xad-gudubka ah ee ku liddiga ah habsami-u-socodka caddaaladda, Diinta Islaamka iyo dhaqanka ummadda lana baabi’iyo habka garsoorka ee Talsiku u dejistay in uu isku ilaaliyo dadkana ku cadaadiyo,
3. In la tir-tiro Maxkamadihii gaarka ahaa ee Taliska,
4. In Garsoorayaasha iyo Xeer-ilaaliyayaasha lagu xulo: Karti, aqoon iyo hufnaantooda,
5. In Sharcigu maareeyo dadka, Muwaaddiniintuna lahaato xuquuq siman, denbiilana ahayn ilaa ay caddayso Maxkamad Sharci ahi,
6. In kor loo qaado aqoonta sharci ahaaneed iyo tan guud ee Garsoorayaasha,
Arrimaha kale ee Bulshada:
1. In la diiwaan-geliyo lana xilqaado daryeelka iyo xannaanaynta xaasaskii iyo ilmihii Mujaahidiinta shahiidday,
2. In la daryeelo naafada halganka hubeysan ku laxaad beeshay, kuwa lugaha iyo gacmaha beelay loo sameeyo kuwo macmal ah, qaab ilo-shaqona loo sameeyo. In loo dedaalo sidii Hay’adaha caalamiga ah ee samo-falka sida UNICEF iyo Laan-qayrta Cas iyo Bisha Cas loola kaashan lahaa hirgelinta arrintan iyada ah,
Warfaafinta:
DH.W.S wuxu aamminsan yahay in laxaadka qalabka warbaahintu ahaado mid dawladeed, haseyeeshee ay jiri karaan qalab warbaahineed oo gaar ah, isla markaana loo hirgeliyo dimuqraadiyadda ijtimaaciga ah, awoodda curineed ee fannaanka, halabuurka iyo farshaxanka, SNM waxay rumaysan tahay:
1. Hirgelinta saxaafadda iyo wakaalado wareed oo madax-bannaan,
2. Dhiirri-gelinta iyo dhismaha ururro xirfadeed oo ka hawl-qaata halabuurka iyo farshaxanka,
3. Dhiirri-gelinta iyo dhismaha kooxo suugaaneed iyo faneed,
Difaaca Qaranka:
1. In la abuuro ciidan Qaran oo cusub oo u adeega ilaalinta difaaca dalka iyo dadka laga difaacayo gardarro dibadeed, ka-qayb galka mashaariicda horumarinta dalka, kor-u-qaadidda garaadka siyaasadeed ee ciidanka iyo dimuqraadiyadaynta xidhiidhka ciidanka dhexdiisa iyo adkaynta kala-danbaynta,
2. In Xubnaha ciidanka xoreynta la siiyo ahmiyadda iyo hormeynta koowaad marka ciidanka Qaranka la abuurayo,
3. In la sameeyo maalin Qaran oo ah maalinta shuhadada oo lagu xusayo geesiyaashii ku shahiiday halgankii gobannimo-doonka ee gumeysiga lagaga hor-jeeday iyo ka xornimo-doonka ah ee lagula dagaallamayay Taliska Faashiga ah ee Siyaad Barre si dhab ahna loo qoro taariikhda dagaalladaa,
Siyaasadda Dibadda ee SNM:
1. Raacista siyaasad dibadeed oo dhex-dhexaad wax-ku-ool ah kuna qotonta xurmaynta talataalliga ah, xaq-dhowrka midnimada iyo madax-bannanida dal ahaaneed, isku duullaan la’aan iyo faro-gelin la’aanta arrimaha gudaha ee dal kale, nabad ku-wada noolaan iyo horudhigga xidhiidh dhaqaale iyo ku dhaqan ee Soomaaliya iyo dalalka dhowra mabaadiidaa iyada ah,
2. U-halganka nabad iyo xasillooni ka hirgasha adduunweynaha siiba gobollada Geeska Afrika, Badda cas iyo Badweynta Hindiya, gobolladaas oo ay tahay in uu ka caagganaado xiisadaha uuna noqdo goob nabadeed iyada oo ay tahay in iskaashi walaaltinnimo oo dhinac kasta ahi uu dhex maro: Soomaaliya, Itoobiya, Jabuuti, Yaman, Kiiniya iyo dalalka kale ee badda Cas iyo Badweynta Hindiya,
3. Ku-dhaqanka siyaasad cad oo ujeedda adkaynta xidhiidhka walaaltinnimo ee Soomaaliya iyo Itoobiya oo faa’iido talantaalli ah u leh dadyowga labada gobol,
4. Taagerada buuxda ee halganka xaqa ah ee dadyowga reer Falastiin iyo Koonfur Afrika oo ay kala hoggaaminayaan Ururka Xoreynta Falastiin (PLO) iyo Golaha waddaniga ah ee Afrika (ANC),
5. La dagaallanka siyaasadda sahyuuniyadda iyo midab-takoorka,
6. Waxaanu aqoonsan nahay Dawladda falastiin ee waddaniga ah,
7. Waxaanu aqoonsan nahay in xukun loo siman yahay ka dhasho Koonfur Afrika, dadyowga ku noolina ka wada tashadaan aayahooga iyaga oo siman,
8. Xurmaynta iyo u-hoggaansanaanta Xeerarka iyo Axdiyada Ururka Midowga Afrika (OAU), kan Jaamicadda carabta, kan Dawladaha islaamka iyo Qarammada Midoobay,
9. Ku-shaqaynta xidhiidh gaar ah oo ballaadhan oo dhex mara Soomaaliya, dalalka iyo xoogagga xoreynta ee ku liddiga ahaa Taliska Siyaad Barre una hiiliyay halganka dadweynaha,
10. U-hawlgalka hab dhaqaale oo cusub oo adduunweynaha ka hirgala iyo xidhiidh ganacsi oo loo siman yahay,
11. Dib-u-eegidda saldhigyo iyo xero-guulyo millateri shisheeye oo dalka lagu yeesho,
12. In la xurmeeyo heshiisyada caalamiga ah,
Guul iyo Gobannimo,
Saxeexyada:
Muuse Biixi Cabdi:
Guddoomiyaha Shirweynaha 6aad,
Boobe Yuusuf Ducaale,
Xidhiidhiyaha Xoghaynta Shirweynaha 6aad,
Abrii, 1990kii, Balli-gubadle.